Ezgi Gökçe Yazdı: “Uluslararası İlişkilerde Enerjinin Rolü”
21.yüzyıl perspektifinden bakıldığında uluslararası ilişkiler, ülkelerin milli güvenliğini tehdit etmesi dolayısıyla çok dinamikli ve karmaşık yapılı olan enerji sorunları tarafından düzenlemekte ve yönlendirilmektedir. Bu bağlamda enerji güvenliğinin sağlanması; modern devletler için enerji kaynaklarının çeşitliliği, enerji kaynaklarına uygun fiyatlarla güvenli erişim, kısa vadede ortaya çıkan krizlere anlık reaksiyon gösterebilmek gibi konuları da içeren ulusal çıkar meselesi ve ulusal güvenlik konusudur. Buna ek olarak, uluslararası ilişkilerde enerjinin rolünü yalnızca güvenlik açısından değil, aynı zamanda enerji diplomasisi üzerinden de yorumlamak mümkündür. Enerji güvenliği ülkelerin ulusal güvenliğinin en önemli indikatörlerinden biri olmasına karşın, enerji diplomasisi özellikle arz tarafında olan ülkelerin masada elini sağlamlaştıran bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. (Özdemir, 2017)
Enerji güvenliği hususunda uluslararası ilişkiler literatüründe farklı yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımlardan biri enerji güvenliğini arz güvenliği perspektifinden yorumlamakta iken diğer biri enerji güvenliğini enerji altyapı güvenliği olarak algılamaktadır. Uluslararası İlişkiler açısından enerji arz güvenliği tarihten beri ulus-devletlerin gündeminde olmasından kaynaklı olarak önemli bir konudur. Ekonomik büyüme ve gelişmenin en önemli gerekliliklerinden biri olarak enerji, giderek artan enerji talebi ile birlikte devletlerin ekonomik olarak da hem birbirleriyle hem de kendileriyle yarıştıkları bir alan olmuştur. Devletlerin enerji arz güvenliği politikaları sonucunda birbiriyle olan siyasi ve ekonomik rekabeti tarihten beri ulus-devlet inşa süreçleri, sıcak savaş yönetimi, silahlanma yarışı, silahsızlaştırma çabaları gibi süreçleri doğrudan etkileyen bir durum olmuştur. Buna karşın, arz güvenliği kapsamında devletlerin, anarşik uluslararası arenada birbirlerinin niyetlerini ve eğilimlerini bilemedikleri için, günümüzde en önemli tehdit olarak algılanan çevresel sorunlara karşı vereceği cevaplar da birbirleri ile rekabet halinde oldukları bir konudur ve uluslararası ilişkileri hayli etkilemektedir. (Milina, 2017)
Enerji güvenliği hususuna ikincil bir yaklaşım ise enerji altyapı güvenliğidir. Uluslararası İlişkiler açısından enerji ağının kaynağından itibaren iletim ve dağıtım boyutlarında da kritik enerji altyapılarının her türlü fiziksel saldırıya karşı güvenliği devletlerin işbirliğine ihtiyaç duyulan önemli bir husustur. Kritik enerji altyapı güvenliğine yönelik tehdit olarak karşımıza iç savaşlar, devletler arası savaşlar, terörizm ve doğal afetler gibi konular gelmektedir. Kritik enerji altyapılarının korunması hususunda, bir kez daha, enerji güvenlik politiği devletleri sınırlamış ve bu hususta enerji altyapılarından fayda sağlayan devletleri işbirliğine yönlendirmiştir. En temel olarak ağın, iletimin ve dağıtımın güvenliği tüm işbirlikçi ülkelerin enerji güvenliğini ve aynı zamanda enerji arz güvenliğini de etkilemektedir. Bu kapsamda vurgulamak gerekir ki, enerji politikaları güvenlik boyutunda bütüncül olmalıdır, kritik altyapı güvenliği en nihayetinde arz güvenliğine, arz güvenliği de ulusal güvenliğe bağlanmaktadır. (Levi, 2010)
Enerji, güvenlik boyutuna ek olarak enerji diplomasisi alanında da uluslararası düzeni önemli bir şekilde etkilemektedir. 19.yüzyılda sanayileşen dünyada kömür temel enerji kaynağı olarak ortaya çıkmış ve aynı yüzyıl sonunda önemli yerini yavaş yavaş petrole bırakmıştır. Buna bağlı olarak petrol 20.yüzyıl siyasetine damga vurmuş ve enerji diplomasisi kavramını ortaya çıkarmıştır. Günümüzde enerji; çeşitliliği, sürdürülebilirliği, çevreselliği, güvenliği kapsamında gelişip değişse de, buna bağlı olarak aktörlerin ve mekanların da değiştiği uluslararası arenada, önemini enerji diplomasisi alanında korumaktadır. (Pedersen, 2014)
İkinci Dünya Savaşından sonra petrol arz edici ülkelerde ortaya çıkan millileştirme politikaları enerji diplomasisinin dinamiklerinin değişmesinin en önemli gelişimi olarak nitelendirilebilir. Bu gelişmeye bağlı olarak enerji diplomasisinin, enerji güvenliğine ek olarak, yeni mücadele alanları doğuracağı anlaşılmıştır. Bu gelişmeler, enerji arzının politik bir silah olarak kullanılma sürecini de beraberinde getirmiş ve enerji diplomasisini şekillendirmiştir. 1970’lerden itibaren enerji diplomasisinin ana unsuru enerji arz eden ve talep eden ülkeler arasındaki ticari rekabet olmuştur. Bu rekabetin yansımaları uluslararası ilişkilerde kimi ülkelerin yaptırım gücünü arttırmış, kimi ülkeleri ise olumsuz etkilemiştir. (Tagotra, 2017)
Sonuç olarak; bireysel insan hayatından, toplumsal gereksinimlere, ülkelerin güvenliğine ve uluslararası rekabete kadar uzanan enerjinin önemi, günümüzde ulus-devletlerin yeni krizlerle karşı karşıya gelmesi bakımından uluslararası ilişkileri domine eden bir olgu olmuştur. Çevresel kriz çağında, küresel çözümlerin gereksiniminin vurgulanması ile beraber, devletleri işbirliğine zorlayan, aynı zamanda kıt kaynakların varlığı ile beraber, uluslararası dinamikler gereğince rekabete kapı açan bir olgu olarak enerji, önümüzdeki yıllarda uluslararası ilişkilerde önemini arttıracaktır. Burada ulus-devletlerin arz güvenliği sağlaması, yenilenebilir enerjiye kucak açması ve enerji diplomasisi hususunda, varsa, zayıflığını gidermeye çalışması gerekmektedir.
Ezgi GÖKÇE
Dokuz Eylül Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü 4.Sınıf Öğrencisi
GençÇed Üyesi
Çevreci Enerji Derneği
References
Özdemir, V. (2007). [Review of Energy & Security Toward a New Foreign Policy Strategy, by J. H. Kalicki & D. L. Goldwyn]. Uluslararası İlişkiler / International Relations, 4(13), 159–164. http://www.jstor.org/stable/43926035
Milina, V. (2013). Energy Security: A Paradigm Shift. Connections, 12(4), 75–98. http://www.jstor.org/stable/26326342
Pascual, C., & Elkind, J. (Eds.). (2010). Energy Security: Economics, Politics, Strategies, and Implications. Brookings Institution Press. http://www.jstor.org/stable/10.7864/j.ctt6wpg69
Levi, M. A. (2010). Energy Security: An Agenda for Research. Council on Foreign Relations. http://www.jstor.org/stable/resrep00273
Pedersen, J. P. (2014). The Geopolitics of Energy Efficiency. In Bolstering European Energy Security (pp. 19–23). German Marshall Fund of the United States. http://www.jstor.org/stable/resrep18986.9
Tagotra, N. (2017). The Political Economy of Renewable Energy: Prospects and Challenges for the Renewable Energy Sector in India Post-Paris Negotiations. India Quarterly, 73(1), 99–113. https://www.jstor.org/stable/48505533